.

HELENA HAŚKIEWICZ                            

PRASA UKRAIŃSKA W KRZEMIEŃCU (20-30 lata XX w.)

Okres międzywojenny stał się dła ukraińskiej prasy międzywojennej okresem rozwoju. Powstało szereg wydawnictw, mających na celu zaspokojenie potrzeb narodowo-politycznych  i kulturalnych oraz obrony interesów gospodarczych narodowości ukraińskiej. Dokładnie zbadał ją Arkadiusz Żywotko, w latach 20. XX wieku aktywny działacz krzemienieckiej „Proswity”.

     Krzemieniecki Powiatowy Związek Spółdzielczości [wydawnictwo: Związek Spółdzielczy, ul. Szeroka 122] na czele z K. Pańkiewiczem założył szesnastostronicowy miesięcznik „Зоря Kращого” („Zorza lepszego”). Oprócz miejscowych współpracowało z nim wielu znanych działaczy ukraińskiej spółdzielczości takich jak M. Trepet, J. Hrabiw. Ukazały się tylko trzy numery, w latach 1922-1923. Mottem czasopisma było: „We wspólnej pracy i jednoczeniu się znajdziesz swoje szczęście, swoją siłę”. Czasopismo skierowane było głównie do chłopów i redakcja pragnęła „dać czytelnikowi wszystko, co jest teraz leprzego w spółdzielczości...” zwracając główną uwagę na edukację, która „jest rodzoną siostrą spółdzielczości” i na wszystko, „co potrzebne jest członkowi spółdzielczości w jego pracy powszedniej”[2]. Czasopismo przedstawiało pracę gospodarstw spółdzielczych na wsi, podawało wiadomości z dziedziny oświaty, porady gospodarcze
i organizacyjne. Po przesiedleniu szeregu działaczy ukraińskich z Wołynia do Wielkopolski przestało istnieć. Na Wołyniu powstało kilka innych regionalnych tytułów o tym profilu: „Супряга” (Zdolbunow, 1924), „Нова Скиба” (Łuck, 1933) oraz „Рідний колос” (Łuck, 1933).

     Centrum prawosławnego życia religijnego w Krzemieńcu stanowiło seminarium funkcjonujące przy Monasterze Objawienia Pańskiego (Monaster Bogojawleński). Było ono także ośrodkiem działalności edytorskiej, skierowanej na oświecenie religijne ludności prawosławnej oraz odnowienie ukraińskich tradycji cerkiewno-ludowych. W istniejącym tam Wydawnictwie Wołyńskiego Konsystorium Prawosławnego staraniem Wołyńskiego Eparchialnego Misyjnego Komitetu opublikowano kalendarz: „Український православний календар” („Ukraiński Prawosławny Kalendarz”), w dwóch wersjach – dla duchownych, z częścią liturgiczną i – dla wiernych. Oprócz wiadomości cerkiewnych zawierał on też wiele informacji o treści misyjnej, historycznej oraz beletrystycznej. Ukazały się jego dwie edycje: w 1922 roku w języku rosyjskim, a w 1938 w języku ukraińskim. Propagowano tu głoszenie kazań oraz odprawiania nabożeństw w języku ukraińskim. Poszczególne publikacje składano i odbijano w drukarni W. Cwika.

       W latach 1921-1922 w tym samym wydawnictwie był drukowany ukraińskojęzyczny dwutygodnik „Православна Волинь” („Prawosławna Wołyń”) pod redakcją Wasyla Bidnowa. Głównym zadaniem tytułu było „informowanie duchowieństwa i wiernych o różnych wydarzeniach i faktach cerkiewno-administracyjnego życia Diecezji oraz, w miarę możliwości, o wszystkich zagadnieniach i sprawach życia cerkiewnego...”[3]. Czasopismo dzieliło się na dwie części: oficjalną,

zawierającą różne dokumenty i rozporządenia miejscowych władz cerkiewnych i nieoficjalną, gdzie drukowano kazania, artykuły o treści historycznej, misjonarskiej, etnograficznej, opowiadania z życia parafii prawosławnych i in. W 1923 roku wychodzi pierwsze wydanie „Місіонерські бесіди Волинської Єпархії” („Rozmowy Misjonarskie Eparchii Wołyńskiej”).

     Zródłem wiedzy o życiu ludności prawosławnej jest dwutygodnik „Церква і нарід” („Cerkiew i lud”) pod redakcją Iwana Własowśkoho, sekretarza Wołyńskiego Konsystorium Duchownego w Krzemieńcu. Czasopismo było wydawane do 1938 roku, a pierwszy jego numer ukazał się 1 kwietnia 1935 roku. Oprócz treści oficjalnej i informacyjnej zamieszczał także dużo materiałów z zakresu historii, krajoznawstwa i nieco z literatury pięknej, np: „Z historii przekładów Pisma Świętego na język ukraiński”, „Pamiątki historyczne na Wołyniu”, „Pamiątki archeologiczne na Wołyniu” autorstwa o J. Szumowskiego oraz „Muzyka cerkiewna” M. Tełeżyńskiego/

     Od r. 1928 w Krzemieńcu wydawano dwutygodnik „Духовний Сіяч” („Duchowy siewca”), сerkiewno-ludowe czasopismo ilustrowane, pod redakcją A. Witenki, drukowane w zakładzie Ćwika. Tytuł został zamknięty w sierpniu 1931 roku.     W Krzemieńcu na początku XX wieku zjawili się zielonoświątkowcy. Ten odłam ewangelicki powstał tu dzięki staraniom jednego z mieszkańców Krzemieńca nazwiskiem Harasiewicz, który wyjeżdżał w celach zarobkowych do Stanów Zjednoczonych i po latach powrócił jako kaznodzieja zielonoświątkowców. Dla protestantów w latach 1936-1939 wydawano dwa miesięczniki. Pierwszy, o nazwie „Будівничий церкви Божої”, („Budowniczy cerkwi Bożej”) posiadał cztery dodatki w postaci kwartalników. Jego wydawcą był D. Harasiewicz z adresem na ul. Źródlanej 15. Docierał on aż do Ameryki i służył podtrzymywaniu ścisłych kontaktów z tamtejszymi „chrześcijanami wiary ewangelickej”[4]. Drugim czasopismem ewangelickim wydawanym w Krzemieńcu był „Євангельський голос” („Głos Ewangelicki”).

     W okresie międzywojennym w Krzemieńcu powstało kilka młodzieżowych i dziecięcych wydawnictw. Byly to edycje krótkotrwałe i świadczyły o wielkiej potrzebie czytania i dążenia ku oświeceniu przez młodzież oraz o wielkiej determinacji i poświęceniu ich redaktorów[5]. Na szczególną uwagę zasługują następujące tytuły:

- „Проліски” („Pierwiosnki”) – rękopiśmienne wydawnictwo Kółka Młodzieży Gimnazjalnej pod redakcją Cymbaluka (1921-1922), okładka była ilustrowana ręcznie, a niektóre strony zdobione pierwiosnkami. Nazwa tłumaczy się następująco: „myśli, wrażenia i spostrzeżenia młodzieży podobne są do wiosennych kwiatów pierwiosnków w lesie – symbolu walki o wolność”[6]. Uczniowskie czasopismo skierowane było na rozwój tożsamości narodowej u młodzieży ukraińskiej. Ukazały się tylko trzy numery.

- Młodzieżowa gazeta rękopiśmienna „Перші кроки” („Pierwsze kroki”), wydawana w Krzemieńcu w latach 1921-1922. Liczyła ona 20 stron, posiadała kolorową okładkę i była ilustrowana ręcznie. Czasopismo redagowane przez uczniów 4 klasy Gimnazjum Ukraińskiego ukierunkowane było na rozwój tożsamości narodowej młodzieży szkolnej. Dużo miejsca przeznaczono też na propagowanie dorobku literackiego uczniów Obecnie ekzemplarze tych czasopism znajdują się we Lwowskiej Bibliotece Naukowej, w dziale «Ukrainika»..

- W 1923 r. zapoczątkowano edytowanie szesnastostronicowego czasopisma literackiego „Хвиля” („Fala”). Było ono litografowane. Wydawcą był F. Piwnyczenko, redagowali je W. Danylczenko i A. Gajowyj, z udziałem przyszłego znanego pisarza Ułasa Samczuka. Do komitetu redakcyjnego należeli: A. Ofirenko, U. Samczuk, A. Gajowyj oraz nauczyciel Gimnazjum Ukraińskiego Wasyl Kawun. Ukazały się tylko dwa numery.

Warto przypomnieć almanach literacko-społeczny „Віра” (Wiara)[7], wydany przez Krzemienierckie Powiatowe Towarzystwo „Proswita”. Cały jego nakład został skonfiskowany i zniszczony. Zachował się jedyny ekzemplarz w bibliotece Ukraińskiego Gabinetu Historycznego w Pradze. Był to liczący 37 stron zbiór, zawierający poezje, wspomnienia i artykuły społeczno-polityczne.

- W 1922 roku ukazały się trzy edycje rękopiśmiennego czasopisma „Юнацтво” („Junactwo”) pod redakcją Ułasa Samczuka, organu nielegalnego kółka uczniów w pobliskim Poczajowie o tej samej nazwie. Głównym celem gazety było: „Pogłębienie wiedzy w dziedzinie literatury ojczystej oraz jednoczenie młodych sił narodowych”[8].

- „Рідне гніздечко” („Rodzime gniazdeczko”)- ч.1 (1922), czasopismo „Dziecięcego Klubu”, działającego przy Krzemienieckim Powiatowym Towarzystwie „Proswita”. Myślą przewodnią było: „…jednoczenie dzieci na „gruncie samorealizacji i narodowego uświadomienia”[9]. Mieściło ono wierszyki, krótkie opowiadania, kronikę. Czasopismo drukowane było na maszynie do pisania. Komitet redakcyjny stanowili L. Indisowa i L. Papara.